نوروز از منظر دین و تاریخ و اداب

عید نوروز ازجمله اعیاد و جشنهایی است که از دو حیث جالب توجه و ارزشمند می‌باشد
،
اول آنکه جنبه اسطوره‌یی داشته و مجموعه‌ای از ارزشها و احساسات اخلاقی را به میراث خوارگان این سرزمین پهناور عرضه می‌دارد، دوم آنکه در ذات خود این اسطوره مفاهیم و مضامینی وجود دارد که گویای بالندگی و شکوفایی فرهنگی و اجتماعی و مذهبی مردمان و نیاکان این مرز و بوم است، به‌طوریکه در مقابل حملات و هجوم قبایل و عشایر بیابانگرد نه تنها مقاومت داشته، بلکه همچنان تاثیرگذار بر حیات فرهنگی اقوام غالب بوده است.

مهم‌تر اینکه در عید نوروز عناصری نهفته است که در اعیاد و جشنهای دیگر کمتر سراغ داریم. این عناصر با باران، رویش سبزه، طبیعت، بهار و زندگی دوباره است؛ به عبارتی عید طبیعت با عید تقویمی منطبق است و اول هر سال فرا رسیدن نوها، سبز شدن زمین‌، ریزش باران و بوی نوروز را نوید می‌دهد
طبق تحقیق یک استاد دانشگاه در مورد تعیین دقیق پیدایش نوروز حافظه ما ضعیف است، یعنی آنکه تاریخ اجتماعی و فرهنگی ما به طور دقیق مشخص نمی‌کند که چه زمانی نوروز مطرح شد، ولی آنچه که پرواضح است، این نکته می‌باشد که اولین ساکنان این سرزمین پهناور که اجداد و نیاکان شبان، کشاورز و دامدار ما می‌باشند، فرزند طبیعت بودند و با طبیعت آشتی کرده و با آن زندگی می‌کردند، شاهد واقعی زایش، رشد و مرگ طبیعت، نظاره گر تغییرات آب و هوایی، چشم به امید دیدن نفس‌های الهی در زمین و رفتن فصل سرما و رسیدن فصل سرسبزی و طراوت بودند و در طول زندگی خود چنین روندی را به طور مداوم تجربه می‌کردند
اما گره خوردن نوروز به مذهب از عوامل ماندگاری نوروز است و دیگر عاملی که در تداوم عید نوروز دخالت دارد، ماهیت کارکرد آیینها و مراسم عید نوروز است، آدابی از قبیل پاکیزگی، شست‌وشو، آراستگی ظاهری و باطنی، هدیه دادن، روحیه بخشش، دید و بازدید و حس تعلق گروهی از جمله اعمالی است که مورد پسند فرهنگهای دیگر نیز می‌شود
در همین ارتباط روایت جالبی در بحار الانوار نقل شده است که شنیدن ان خالی از لطف نیست
معلى بن خنیس نقل کرده است که روز نوروز بر امام جعفر صادق علیه السلام وارد شدم، امام علیه السلام خطاب به من فرمود: آیا این روز را مى‏شناسى؟ عرض کردم، قربانت‏شوم، این روزى است که ایرانى‏ها آن را بزرگ و نیکو مى‏شمارند و به همدیگر هدیه مى‏دهند. پس امام فرمودند: علت این امر را که بسى دیرینه است‏برایت تشریح خواهم کرد. عرض کردم اگر این موضوع را از ناحیه شما فراگیرم بهتر از آن است که گذشتگانم زنده شوند و دشمنانم نابود گردند!

پس فرمودند: اى معلى! همانا نوروز روزى است که پروردگار جهان از بندگانش پیمان گرفت که او را پرستش کنند و به او شرک نورزند و به پیامبران و امامان علیهم السلام ایمان بیاورند. نوروز اولین روزى است که خورشید در آن طلوع کرد و بادهاى ناگهانى وزیدن گرفت و ستاره زمین در چنین روزى ایجاد شد ... نوروز روزى است که على علیه السلام در نهروان خوارج را هلاک کرد; گل‏هاى زمین در آن روز خلق شد; در چنین روزى بود که کشتى حضرت نوح علیه السلام بر کوه جودى نشست; همان روزى است که جبرئیل بر پیامبر صلى الله علیه و آله نازل شد; همان روزى است که ابراهیم علیه السلام بت‏ها را شکست; در همین روز حضرت محمد صلى الله علیه و آله، على علیه السلام را بر دوش خود حمل کرد تا بت‏هاى قریش را سرنگون کند... در چنین روزى حضرت مهدى علیه السلام ظهور مى‏فرماید و ما انتظار فرج آن حضرت را در چنین روزى داریم; براى این‏که نوروز از ما و شیعیان ماست. نوروز براى مسافرت خوب و براى زراعت و طلب حوایج‏بسیار نیکوست، عقد نکاح و ازدواج در چنین روزى بسیار شایسته است. (1)

همچنین در کتاب مزبور آمده است‏شیخ طوسى و سایر متاخرین براى عید نوروز اعمال مخصوصى را بیان داشته‏اند که از آن جمله است: غسل، روزه، نماز و... (2) همچنین روایت‏شده که احمد بن فهد الحلى رحمه الله در کتاب مهذب البارع فرموده است که: نوروز، روز عزیز و بلند مرتبه‏اى است. (3) مرحوم سید مرتضى علامه بهاءالدین على بن حمید با استناد به فرمایش معلى بن خنیس از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که: نوروز روزى است که در آن روز پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در آن روز براى امیر المؤمنین على علیه السلام در غدیر خم پیمان گرفت و آن حضرت را به امامت‏بعد از خودشان منصوب فرمود... و نوروزى بر ما نمى‏گذرد الا این‏که ما در آن روز منتظر ظهور فرج قائم آل محمد صلى الله علیه و آله هستیم. و نوروز از روزهاى ما می‏باشدو همچنین . (4)

مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در فصل یازدهم کتاب مفاتیج الجنان اعمال ویژه ‏اى براى عید نوروز آورده‏اند از جمله: نماز، ادعیه متعدد و صدقه دادن. و نیز از امام ششم علیه السلام روایت کرده که چون عید نوروز فرا رسد، غسل کن و پاکیزه‏ترین جامه‏هاى خود را بپوش و به بهترین بوهاى خوش خود را خوشبو گردان. صله ارحام، عیادات از بیماران، بزرگان دین، علما و پدر و مادر از جمله برنامه‏هاى این روز است